Hướng dẫn đầy đủ về an toàn khi sử dụng máy nén khí
An toàn lao động luôn là ưu tiên hàng đầu trong bất kỳ môi trường làm việc nào cho dù đó là công trường xây dựng, nhà máy hay bất kỳ bối cảnh nào khác. Bằng cách áp dụng các biện pháp an toàn thiết thực khi làm việc với máy nén khí, bạn có thể tránh được những tai nạn không đáng có và hưởng lợi từ việc tăng thời gian hoạt động, giảm chi phí sửa chữa cho hệ thống khí nén của mình.
Trong bài viết này, tôi sẽ hướng dẫn bạn về cách sử dụng máy nén khí, những điều cần kiểm tra trước khi sử dụng và cách giữ an toàn cho môi trường làm việc.
Những nguy cơ tiềm ẩn của máy nén khí
Máy nén khí là thiết bị hữu ích nhưng cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn nếu không được vận hành, bảo trì và kiểm tra đúng cách. Dưới đây là những nguy cơ thường gặp dẫn đến mất an toàn khi sử dụng máy nén khí:
Nguy cơ về áp suất
Nổ bình chứa khí: Đây là nguy cơ nghiêm trọng nhất và việc này cũng vô cùng hi hữu, ít khi xảy ra, tuy nhiên thì không phải nó không thể xảy ra.
Nguyên nhân dẫn đến nguy cơ có thể bị nổ bình nếu bạn vướng phải những lỗi như sau.
- Bình chứa quá cũ, bị ăn mòn (cả bên trong lẫn bên ngoài) làm giảm khả năng chịu áp lực.
- Van an toàn bị hỏng, kẹt, đặt sai ngưỡng áp suất hoặc không được kiểm định định kỳ, dẫn đến không xả được áp suất khi vượt quá giới hạn cho phép.
- Rơ-le áp suất (công tắc áp suất) bị hỏng, không ngắt máy khi đã đạt đủ áp suất cài đặt.
- Vận hành máy ở áp suất cao hơn áp suất thiết kế của bình chứa. (Đây là lỗi mà nhiều người hay tự ý chỉnh áp suất máy nén khí cao hơn áp suất thiết kế gặp phải)
Vỡ đường ống, khớp nối: Do đường ống, khớp nối không chịu được áp lực, bị lão hóa, lắp đặt sai kỹ thuật hoặc do rung động quá mức. Việc này có thể gây bắn các mảnh vỡ hoặc làm ống văng đập gây thương tích.
Nguy cơ từ vận hành và bảo trì
- Thiếu kiến thức vận hành: Người vận hành không được đào tạo, không hiểu rõ quy trình vận hành an toàn, tự ý điều chỉnh các thiết bị an toàn.
- Bảo trì, bảo dưỡng không đúng cách hoặc không đầy đủ:
- Không xả nước ngưng tụ trong bình chứa định kỳ, gây ăn mòn bên trong bình.
- Không kiểm tra, thay thế dầu bôi trơn, lọc dầu, lọc gió đúng hạn làm máy nóng, hiệu suất giảm và nhanh hỏng.
- Không kiểm tra và kiểm định định kỳ các thiết bị an toàn (van an toàn, rơ-le áp suất).
- Sử dụng phụ tùng không chính hãng, tự ý sửa đổi kết cấu: Việc này có thể làm ảnh hưởng đến tính năng an toàn của thiết bị.
- Lắp đặt sai vị trí: Đặt máy ở nơi thông gió kém, gần nguồn nhiệt, môi trường bụi bẩn hoặc dễ cháy nổ.
Nguy cơ về điện, cơ khí, nhiệt độ & chất lượng khí
Nguy hiểm đến từ điện:
- Điện giật: Do dây dẫn bị hở, vỏ máy không được tiếp đất đúng kỹ thuật, môi trường vận hành ẩm ướt, hoặc do sửa chữa điện không đúng cách.
- Cháy nổ do chập điện: Hệ thống dây điện cũ, quá tải, các mối nối lỏng lẻo, hoặc động cơ bị lỗi có thể gây chập điện, phát sinh tia lửa và dẫn đến cháy nổ, đặc biệt nếu có rò rỉ dầu hoặc môi trường có vật liệu dễ cháy.
Nguy cơ về cơ khí:
- Bộ phận chuyển động không được che chắn: Puly, dây curoa, cánh quạt làm mát không có lưới bảo vệ có thể cuốn vào tay, chân, quần áo hoặc tóc của người vận hành.
- Rung động quá mức: Máy không được cố định chắc chắn hoặc có sự cố cơ khí bên trong gây rung động mạnh, làm lỏng các mối nối, hỏng hóc thiết bị và gây tiếng ồn lớn.
Xem thêm: Những nguyên nhân phổ biến nhất gây ra lỗi máy nén khí?
Nguy cơ về nhiệt độ:
- Bỏng: Các bộ phận của máy nén khí (đặc biệt là đầu nén, đường ống ra) có thể rất nóng trong quá trình hoạt động. Tiếp xúc trực tiếp có thể gây bỏng.
- Quá nhiệt: Máy hoạt động quá nhiệt do thiếu dầu bôi trơn, hệ thống làm mát kém (nghẹt bộ tản nhiệt, quạt hỏng, vị trí đặt máy quá nóng, bí hơi), hoặc do vận hành liên tục quá tải có thể dẫn đến hỏng hóc và tiềm ẩn nguy cơ cháy nếu đặt máy gần những vật liệu dễ bắt nhiệt.
Xem thêm: Máy nén khí bị nóng và cách khắc phục chi tiết
Nguy cơ về chất lượng khí nén: Nếu khí nén được sử dụng cho các ứng dụng đặc biệt (như hô hấp, thực phẩm, dược phẩm) mà hệ thống lọc không đảm bảo, khí nén có thể bị nhiễm dầu, bụi bẩn, hơi nước hoặc các khí độc hại (nếu máy hút phải không khí ô nhiễm), gây nguy hiểm cho người sử dụng hoặc làm hỏng sản phẩm.
Để đảm bảo an toàn, việc tuân thủ nghiêm ngặt quy trình vận hành, thực hiện bảo trì, bảo dưỡng định kỳ và kiểm định an toàn các thiết bị có yêu cầu nghiêm ngặt (như bình chịu áp lực, van an toàn) là vô cùng quan trọng.
Xem thêm:
Cách sử dụng máy nén khí an toàn
Cùng tôi tìm hiểu về những mẹo an toàn khi sử dụng máy nén khí để luôn đảm bảo được sự an toàn cho bạn cũng như sự bền bỉ của hệ thống khí nén.
Dưới đây là những lưu ý không thể bỏ qua khi sử dụng máy nén khí:
Các thiết bị và không gian làm việc
- Vị trí đặt máy: Đặt máy trên nền phẳng, cứng, chịu lực tốt để tránh rung lắc quá mức khi hoạt động. Máy nén khí tỏa nhiệt khi hoạt động, cần không gian xung quanh đủ rộng (ít nhất 0.5m – 1m tùy loại máy) để tản nhiệt hiệu quả và dễ dàng cho việc bảo trì, kiểm tra. Tránh đặt máy trong không gian kín, hẹp, thiếu khí lưu thông.
- Nguồn điện/ tiết diện dây điện: Sử dụng nguồn điện đúng điện áp và công suất yêu cầu của máy. Dây dẫn điện phải có tiết diện phù hợp với công suất của máy nén, ổ cắm và phích cắm chất lượng tốt. Nên có cầu dao hoặc aptomat riêng cho máy nén khí và đảm bảo hệ thống điện được nối đất an toàn. Xem chi tiết tại: Cách tính tiết diện dây điện phù hợp với công suất máy nén khí.
- Sạch sẽ: Giữ khu vực xung quanh máy sạch sẽ, không có bụi bẩn, rác thải, vật liệu dễ cháy nổ. Bụi bẩn có thể bị hút vào máy qua lọc gió.
- Tránh nguồn nhiệt và vật liệu dễ cháy: Không đặt máy gần nguồn nhiệt cao, lò sưởi, hoặc các vật liệu, hóa chất dễ cháy, khu vực có nguy cơ cháy nổ.
- Tránh ẩm ướt: Không đặt máy ở nơi ẩm ướt, dễ bị mưa tạt hoặc ngập nước để tránh nguy cơ chập điện và hư hỏng thiết bị.
- Bảo vệ các bộ phận chuyển động: Đảm bảo rằng tất cả các bộ phận chuyển động, chẳng hạn như bánh đà, dây đai, động cơ …, đều được bảo vệ hiệu quả.
- Các thiết bị phụ trợ và vật tư kết nối: Các thiết bị phụ trợ như sấy khí, bình tích, bộ lọc, vật tư bao gồm ống mềm, ống dẫn và phụ kiện… đều phải tương ứng và phù hợp với áp suất tối đa của máy nén khí.
- Van xả: Van xả tự động xả khí nếu áp suất trong bình quá cao. Các van này là tính năng an toàn quan trọng của bình chứa khí nén, vì vậy bạn không bao giờ được cố gắng điều chỉnh, bỏ qua hoặc tháo chúng ra. Nếu máy nén của bạn có van xả điện, hãy đảm bảo van xả cách mặt đất ít nhất một feet rưỡi. Van xả điện phải tránh xa nơi ẩm ướt.
- Van ngắt/Nút dừng khẩn cấp: Van ngắt hoặc nút dừng khẩn cấp phải luôn ở vị trí dễ nhìn thấy và trong tầm với khi làm việc với khí nén.
Kiểm tra trước khi vận hành
Trước khi sử dụng máy nén, bạn cần kiểm tra nhiều bộ phận khác nhau để đảm bảo máy có thể hoạt động bình thường. Để theo dõi mọi sự cố và đảm bảo bạn đã xem xét tất cả các khu vực cần thiết, một số yếu tố bạn có thể muốn xem xét bao gồm:
- Mức dầu: Điều cần thiết là phải kiểm tra và xem máy có đủ lượng dầu không. Sử dụng máy mà không có đủ lượng dầu có thể làm hỏng máy đến mức phải tốn kém sửa chữa hoặc thay thế. Nếu máy cần thêm dầu, hãy thêm dầu vào bình chứa nhưng cẩn thận không đổ quá đầy. Ngoài ra, hãy đảm bảo không để dầu tràn ra bên ngoài máy nén.
- Bôi trơn: Áp dụng đúng chất bôi trơn được khuyến nghị cho mọi dụng cụ khí nén để tăng hiệu quả hoạt động.
- Mức nhiên liệu: Đối với máy nén khí chạy dầu diesel hoặc xăng cần đủ lượng nhiên liệu để hoạt động hiệu quả. Bạn nên nạp nhiên liệu trước khi sử dụng máy và chỉ nạp nhiên liệu khi máy đã nguội nếu nó đã hoạt động trước đó.
- Bộ lọc khí: Cho dù bạn sử dụng máy nén khí thường xuyên hàng ngày hay chỉ thỉnh thoảng, hãy kiểm tra bộ lọc gió (ở đầu nén) trước khi sử dụng. Nếu thấy bẩn, bị tắc, bạn nên tháo ra và vệ sinh hoặc thay thế nếu hỏng.
- Các kết nối: Trước khi bật máy nén khí, hãy đảm bảo rằng máy được kết nối chắc chắn với các thiết bị phụ trợ và các thiết bị sử dụng khí nén. Chắc chắn bất kỳ dụng cụ nào bạn gắn vào máy nén khí đều không bị bóp cò trước khi bạn bật máy.
Xem video hướng dẫn thay dầu máy nén khí piston
An toàn khi sử dụng bình chứa khí nén
Bình chứa khí nén là thiết bị không thể thiếu trong hệ thống khí nén, nó sẽ rất an toàn nếu bạn làm theo những quy tắc sau:
Kiểm tra tổng quát trước khi sử dụng:
- Đảm bảo bình không bị móp méo, rỉ sét, hoặc có bất kỳ dấu hiệu hư hỏng nào. Đặc biệt chú ý đến các mối hàn.
- Kiểm tra van an toàn, đồng hồ áp suất, van xả đáy xem có hoạt động bình thường không.
- Đảm bảo nhãn mác và các thông số kỹ thuật trên bình còn rõ ràng và dễ đọc. Kiểm tra thời hạn kiểm định của bình.
- Lắp đặt bình ở vị trí phù hợp, bằng phẳng, thông thoáng, tránh xa các chất dễ cháy nổ
Trong quá trình sử dụng cần:
- Không vượt quá áp suất làm việc tối đa: Luôn theo dõi đồng hồ áp suất và đảm bảo áp suất không vượt quá giới hạn cho phép của bình.
- Mở và đóng van từ từ: Tránh thao tác nhanh và mạnh có thể gây hư hỏng van.
- Không tự ý sửa chữa hoặc thay đổi cấu trúc của bình: Mọi sửa chữa phải được thực hiện bởi người có chuyên môn.
- Không tác động mạnh lên bình: Tránh va đập, rung lắc mạnh trong quá trình sử dụng và vận chuyển.
- Xả nước ngưng tụ thường xuyên: Nước ngưng tụ có thể gây rỉ sét và làm giảm tuổi thọ của bình. Tùy thuộc vào độ ẩm của khí nén và tần suất sử dụng, bạn cần xả đáy định kỳ.
Bảo trì định kỳ:
- Kiểm tra định kỳ: Thực hiện kiểm tra trực quan hàng ngày trước và sau khi sử dụng.
- Bảo dưỡng theo khuyến cáo của nhà sản xuất: Tuân thủ lịch bảo dưỡng để đảm bảo bình hoạt động an toàn và hiệu quả.
- Kiểm định định kỳ: Thực hiện kiểm định bình chứa khí nén theo quy định của pháp luật.
Trong trường hợp khẩn cấp:
- Ngừng sử dụng ngay lập tức: Nếu phát hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào (rò rỉ, tiếng động lạ, áp suất tăng đột ngột), hãy ngừng sử dụng và lập tức tắt máy nén khí, khóa van khí vào bình, quan sát và sơ tán ngay nếu có dấu hiệu nguy hiểm.
- Thông báo cho người có trách nhiệm: Báo cáo sự cố cho người quản lý hoặc bộ phận kỹ thuật để xử lý kịp thời.
Xem thêm: Kiểm định máy nén khí & bình chứa khí
Đường ống dẫn khí nén
Đường dây phân phối rất cần thiết cho hoạt động an toàn, kết nối các bộ phận khác nhau. Đảm bảo các thành phần này hoạt động bình thường bằng cách kiểm tra:
- Ống dẫn khí: Không để ống dẫn khí bị cong hoặc xoắn. Kiểm tra đường phân phối thường xuyên để phát hiện các lỗi, hư hỏng và khuyết điểm và thay thế ngay bất kỳ đường dẫn khí nào bị lỗi.
- Phụ kiện: Chỉ sử dụng phụ kiện tiêu chuẩn an toàn trên đường ống dẫn khí.
- Thẻ ghi chú: Đặt thẻ ghi chú trên mỗi đường ống khí để chỉ ra áp suất làm việc tối đa nhằm giúp người vận hành tránh vượt quá các giới hạn này (nếu hệ thống có nhiều dụng cụ sử dụng khí nén có áp suất khác nhau).
Xem thêm: Lắp đặt hệ thống đường ống dẫn khí nén
An toàn khi vệ sinh và bảo dưỡng máy nén khí
Ngoài các vấn đề cần lưu ý khi sử dụng máy nén khí an toàn, thì việc vệ sinh và bảo dưỡng máy nén khí cũng cần được chú ý.
Để đảm bảo an toàn khi bảo dưỡng và vệ sinh máy nén khí, cần tuân thủ các biện pháp phòng ngừa sau:
Chuẩn bị trước khi thực hiện:
- Ngắt nguồn điện: Luôn đảm bảo máy nén khí đã được ngắt kết nối hoàn toàn khỏi nguồn điện. Treo biển báo “Không vận hành” hoặc “Đang bảo trì” tại công tắc nguồn để tránh việc người khác vô tình khởi động máy.
- Xả hết áp suất: Mở van xả để giải phóng toàn bộ áp suất còn lại trong bình chứa khí và hệ thống đường ống. Áp suất dư có thể gây nổ hoặc chấn thương nghiêm trọng.
- Để máy nguội hoàn toàn: Máy nén khí có thể đạt nhiệt độ cao trong quá trình hoạt động. Chờ cho máy nguội bớt trước khi tiến hành bảo dưỡng hoặc vệ sinh để tránh bị bỏng.
- Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng: Tham khảo sách hướng dẫn của nhà sản xuất để nắm rõ quy trình bảo dưỡng, vệ sinh cụ thể cho từng loại máy và các lưu ý an toàn riêng.
- Chuẩn bị đầy đủ dụng cụ và thiết bị bảo hộ cá nhân (PPE): Bao gồm kính bảo hộ, găng tay chống dầu/hóa chất, khẩu trang, quần áo bảo hộ và giày bảo hộ…
Trong quá trình bảo dưỡng và vệ sinh cần kiểm tra kỹ các kết nối xem có rò rỉ không, tránh tiếp xúc ngay với các bộ phận chuyển động nếu như máy vừa hoạt động xong. Sử dụng đúng loại dầu bôi trơn và các hóa chất vệ sinh.
Tránh xịt nước vào các bộ phận điện, mạch điện. Bạn nên làm sạch khu vực xung quanh máy nén để giữ thông thoáng và dễ thao tác làm việc. Kiểm tra độ căng và tình trạng dây đai (nếu có). Cần định kỳ kiểm tra hoạt động của van an toàn, kiểm tra điện, dây dẫn và các kết nối khác của hệ thống khí nén.
Khi bảo dưỡng xong bạn cần đảm bảo các bộ phận đã được lắp đặt chính xác và siết chặt các mối nối, bu lông, đai ốc… Kiểm tra lại toàn bộ hệ thống, kiểm tra lại rò rỉ và theo dõi hoạt động của máy để xem có tiếng ồn bất thường không, nhiệt độ và áp suất đã ổn định chưa.
Tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc an toàn này sẽ giúp giảm thiểu đáng kể nguy cơ xảy ra tai nạn trong quá trình bảo dưỡng và vệ sinh máy nén khí, bảo vệ an toàn cho người thực hiện và thiết bị. Nếu không chắc chắn về bất kỳ quy trình nào, hãy tìm kiếm sự trợ giúp từ người có chuyên môn hoặc nhà cung cấp thiết bị.
